VOORMALIG JOEGOSLAVIE

De Verenigde Staten waren niet de enige die aandrongen op een nieuwe, robuustere Bondgenootschappelijke aanpak van de Bosnische oorlog. De houding tegenover de Bosnische-Serviërs was ook al voor de moord in Srebrenica aan het verharden, vooral nadat VN-vredessoldaten, waaronder een groot aantal Fransen, in mei 1995 gegijzeld waren. Hierdoor was de Franse president Jacques Chirac ook een groot voorstander geworden van een radicaal ander en meer interventionistisch beleid.

Een belangrijke wijziging in het beleid die in begin augustus 1995 werd geïntroduceerd, was een aanpassing in de "dual-key" regeling, die in 1993 was ingesteld om het gebruik van geweld door de NAVO te regelen. Deze regeling hield in dat voor iedere militaire actie van de NAVO goedkeuring noodzakelijk was van zowel VN- als NAVO-functionarissen. Tot augustus 1995, was Yasushi Akashi, de bijzonder vertegenwoordiger van de VN-secretaris-generaal in Joegoslavië, degene die voor de VN moest besluiten. Na Srebenica, werd Akashi's beslissingsbevoegdheid overgedragen aan de militaire bevelhebber van UNPROFOR, de Franse generaal Bernard Janvier. De bevoegdheid om voor de NAVO te beslissen, lag bij admiraal Leighton W. Smith, de bevelhebber van de Geallieerde troepen in Zuid-Europa in Naples.

De gebeurtenis die de directe aanleiding vormde voor de Operatie Deliberate Force vond plaats op 28 augustus 1995, toen een Servische mortiergranaat op de markt van Sarajevo viel, waarbij 38 burgers omkwamen en 85 mensen gewond raakten. Omdat generaal Janvier op dat moment niet aanwezig was, besloot Rupert Smith voor de VN in overleg met admiraal Smith voor de NAVO, dat de Bosnische-Serviërs opnieuw een resolutie van de VN-Veiligheidraad hadden geschonden en dat de NAVO deze keer hard zou terugslaan.

De Operatie Deliberate Force werd ingezet, direct nadat de laatste UNPROFOR-troepen weg waren uit het Bosnisch-Servische grondgebied. Het bombardement werd gedurende korte tijd onderbroken vanwege een bestand dat via onderhandelingen door generaal Janvier op 1 september overeengekomen was, maar het werd vroeg in de ochtend van 5 september hervat. Bijna ieder van de toen 16 Bondgenoten leverde op de een of andere wijze een bijdrage tot de campagne, waarin in totaal 3515 vluchten werden uitgevoerd, en 1026 bommen op 338 afzonderlijke doelen werden afgeworpen. Bij de NAVO vielen er geen slachtoffers, hoewel een Franse Mirage 200K tijdens de allereerste dag werd neergeschoten en de bemanning door de Bosnische-Serviërs gevangen genomen. Van de vele personen die bij de Operatie Deliberate Force betrokken waren, heeft vooral NAVO-secretaris-generaal Willy Claes een belangrijke rol achter de schermen gespeeld. Hoewel Claes' persoonlijke politieke problemen in België een schaduw hebben geworpen over zijn verdiensten, en hem dwongen de NAVO binnen een jaar na zijn aangetreden te verlaten, is het in grote mate aan hem te danken dat het Bondgenootschap Deliberate Force tot een succesvol einde heeft gebracht.

In zijn korte tijd als NAVO-secretaris-generaal, bleek Claes een vastbesloten leider, die bereid was een zitting van de Noord-Atlantische Raad net zo lang te laten duren tot een consensus kon worden bereikt, vooral in de aanloop naar Deliberate Force. Volgens Richard Holbrooke in zijn boek To End A War (Random House, 1998), steunde Claes ook beide Dual-key-houders in hun besluit tot actie over te gaan, waarmee luchtaanvallen mogelijk werden zonder verder debat van de Bondgenoten. Toen generaal Janvier een tijdelijk bestand was overeengekomen met de Bosnisch-Servische bevelhebbers, zette Claes hem, andere VN-functionarissen, en de Noord-Atlantische Raad onder behoorlijk wat diplomatieke druk, om de luchtaanvallen te hervatten, met het argument dat de NAVO een grotere vastberadenheid moest tonen om verandering te kunnen brengen in de houding op de grond.

Claes' relatie met generaal Joulwan was ook belangrijk voor het succes van de luchtaanvallen. Toen generaal Joulwan politieke steun vroeg voor het inzetten van Tomahawkraketten tegen Bosnisch-Servische militaire posities in Banja Luka, stond Claes achter hem. Het gebruik van de Tomahawks in de vroege ochtenduren van 10 september leidde toen weliswaar tot enige kritiek, zelfs ook van NAVO-ambassadeurs, maar tegenwoordig zijn militaire analisten, zoals bijvoorbeeld kolonel Robert C. Owen in Deliberate Force: A Case Study in Effective Air Campaigning (Air University Press, 2000) het er wel over eens dat deze aanvallen een zeer duidelijk signaal zijn geweest van de vastberadenheid van de NAVO en dat zij dus waarschijnlijk mede hebben geleid tot het beëindigen van het conflict.

Na afloop van de Operatie Deliberate Force, vonden de Bosnische-Serviers het steeds moeilijker om grondgebied te behouden dat zij sinds het begin van de Bosnische Oorlog in hun bezit hadden gehad, omdat er een gezamenlijk offensief was ingezet door Kroatische, Bosnisch-Kroatische, en Bosnische-Moslim troepen. Daardoor waren zij meer bereid te onderhandelen over een einde van de oorlog tijdens de gesprekken die op 1 november in Dayton, Ohio, van start gingen, dan eerder tijdens het conflict. In feite baande de Operatie Deliberate Force de weg voor het Vredesakkoord van Dayton, waarin het bestuurlijke raamwerk werd opgezet voor Bosnië en Herzegovina dat vandaag de dag nog bestaat.

Bijna tien jaar nadat het van kracht is geworden is het Vredesakkoord van Dayton er nog niet in geslaagd het conflict in Bosnië en Herzegovina op te lossen en is het vredesproces nog niet autonoom. In het land zijn nog meer dan 7.000 man aanwezig, waarvan het merendeel sinds december 2004 onder auspiciën van de Europese Unie opereert, en internationale bestuurders, die dikwijls de besluiten van plaatselijke functionarissen naast zich neer leggen, vervullen nog steeds een veel te grote rol in het Bosnische politieke leven. Toch is Dayton er wel in geslaagd een einde te maken aan het bloedigste conflict in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog, dat in de vier voorafgaande jaren meer dan 100.000 levens had gekost. En het heeft de Bosniërs in de gelegenheid gesteld hun land weer op te bouwen en een betere toekomst voor zichzelf in dat land te scheppen.

Operatie Deliberate Force hielp ook de geloofwaardigheid herstellen van zowel de NAVO als de bredere internationale gemeenschap. Door de militaire interventie in Bosnië en Herzegovina was het Bondgenootschap duidelijk out-of -area, d.w.z. buiten het Bondgenootschappelijk grondgebied, gegaan. Bovendien bewees de NAVO dat zij in staat was leiding te geven aan een geslaagde multinationale militaire campagne en dat zij ook in staat was geweld te gebruiken om doelen te realiseren die niet onder Artikel 5 vallen, namelijk andere doelen dan de collectieve verdediging.

In het kader van het Vredesakkoord van Dayton raakte de NAVO voor het eerst betrokken bij de vredeshandhaving. Het Bondgenootschap gaf leiding aan de 60.000 man sterke Implementatiemacht IFOR die tot taak had toezicht te houden op de uitvoering van de militaire aspecten van het vredesakkoord en te zorgen dat het land niet opnieuw zou afglijden naar een oorlog. De missie in Bosnië leverde ook nog een aantal andere voordelen op, zoals de integratie van ruim 2.000 Russische manschappen en officieren in door de NAVO geleide structuren. Vanaf dit moment werkten deze Russische soldaten zeven jaar lang samen met hun NAVO collega's, iets wat vijf jaar daarvoor nog onmogelijk had geleken.

De Operatie Deliberate Force betekende ook dat de NAVO veel sterker bij de Balkan betrokken raakte. In 1999 gebruikte de NAVO opnieuw met succes geweld, dit keer tegen Slobodan Milosevitsj en zijn strijdkrachten. Zij voerde 78-dagen lang luchtaanvallen uit om een einde te maken aan de etnische zuiveringen in Kosovo. Die luchtaanvallen werden gevolgd door de oprichting en uitzending van een nieuwe NAVO-vredeshandhavingsmissie, KFOR, die tot de dag van vandaag in het land aanwezig is. En in 2001 intervenieerde de NAVO preventief in de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië* om een volgende oorlog te voorkomen en de vrede en stabiliteit in de regio te herstellen.

Hoewel het veel te lang duurde totdat de Bondgenoten de noodzakelijke politieke consensus hadden bereikt om met succes in Bosnië en Herzegovina in te grijpen, slaagde het Bondgenootschap er wel in, toen het eenmaal had besloten om de oorzaken van het conflict aan te pakken, snel een einde te maken aan het geweld en vervolgens om de middelen te creëren waarmee aan vrede kon worden gewerkt. In die zin luidde de Operatie Deliberate Force een nieuw tijdperk in voor de NAVO. Zij legde het fundament voor de veel bredere reeks nieuwe, niet onder Artikel 5 vallende, taken die het Bondgenootschap tegenwoordig vervult. Vanaf deze operatie doet de NAVO immers veel meer dan het instandhouden van haar eigen collectieve verdediging.

Nederlandse bijdrage

De Koninklijke Luchtmacht nam vanaf de Italiaanse vliegbasis met achttien F-16 jachtbommenwerpers aan Deliberate Force deel en voerde na de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk het grootste aantal vluchten uit (198). Als onderdeel van de RRF waren een mortiercompagnie van het Korps Mariniers met 120 mm vuurmonden en een mortieropsporingsradareenheid van de Koninklijke Landmacht op de berg Igman gelegerd. Vanaf daar leverden zij een aandeel in de beschieting van de Bosnisch-Servische stellingen, waaraan ook Franse 155 mm houwitsers en Brits 105 mm geschut meededen.

Bron: NATO – Kroniek